Што павінна здарыцца, каб мужчына пакінуў сваю цёплую, утульную хату, красуню жонку, і прамяняў усе гэтыя даброты на жыццё ў халодным лесе? Яшчэ і ва ўмовах вайны, дзе могуць забіць? Як можна адмовіцца ад шчаслівага, мірнага жыцця, якое прынесла «вялікая Расія» на землі Вялікага княства Літоўскага? Адказ можна лёгка ўбачыць, калі загугліць сярэдневяковыя гравюры гарадоў ВКЛ, і параўнаць іх з карцінамі і фота гэтых жа самых гарадоў, але праз 100 гадоў рускай акупацыі(другая палова 19 стагоддзя). Розніца на твар: некалі шыкоўныя гарады, што не саступаюць па прыгажосці гарадам Германіі, ператварыліся ў глухія вёскі. Дэградавалі ўсе гарады былога ВКЛ. Уся гістарычная памяць літвінаў, якую захоўвала шматвяковая мураваная архітэктура: або знішчалася, або перабудоўвалася пад «рускі стыль». Храмы, саборы, ратушы, замкі, палацы, маёнткі, бібліятэкі, тэатры, музеі і шматлікія культурныя будынкі і ўстановы, гэтак жа гарадскія сцены, каменныя хаты гістарычнага цэнтра гарадоў - усё знішчалася. Бурыліся гэтак жа храмы навукі: школы, акадэміі, калегіумы. Знакаміты Віленскі ўніверсітэт. Ёсць гістарычны факт: літоўскія(беларускія) сяляне спакон вякоў насілі боты і дарагі, якасны абутак. І толькі з прыходам «братэрскай» расіі на нашы землі зноў вярнуліся лапці(праз амаль 500 гадоў!). Але лапці і разруха- гэта яшчэ глупства, у параўнанні з гісторыяй Бабруйска і Брэста (горад, жамчужына ВКЛ, які клікалі «другой Венецыяй»). Брэст і Бабруйск былі цалкам знішчаны! І на іх месцы захопнікі пабудавалі крэпасці. У гісторыі не было прыкладаў падобнага варварства, каб у мірны час, на скоранай тэрыторыі, цалкам знішчаліся еўрапейскія гарады. Нават Асманская імперыя, ніколі не тварыла такіх зверстваў. Былі і іншыя прычыны незадаволенасці людзей: рэкруцкі набор на гарматнае мяса. Пры тым важна разумець, што служба ў рускай арміі- гэта квіток у адзін канец, бо адслужыць 20-25 гадоў і вярнуцца дахаты жывым было практычна нерэальным. Знішчэнне мясцовай рэлігіі: уніяцкай, праваслаўнай, каталіцкай, пратэстанцкай- з прыходам акупантаў у краіне дазвалялася толькі маскоўскае праваслаўе. Святары падпадалі жорсткім рэпрэсіям. Знішчэнне самасвядомасці «літвін», існавалае больш за 6-7 стагоддзяў. Забарона гістарычнай назва краіны- Літва, і замена яго новым словам «Беларусь» (пасля паўстання 1863 нават «Беларусь» забаранілі, нашы землі з гэтага часу называлі «паўночна-заходнім краем»). Забарона беларускай мовы, і беларускай мовы на лацінцы. Забарона польскай мовы(у той час польская была роднай для нашых продкаў). Ладзіўся «разбор шляхты». У ВКЛ, адсотак вышэйшых пластоў быў удвая больш, чым у расіі. Акупанты пераводзілі шляхцічаў у ніжэйшы клас насельніцтвы- да простых сялян. Гэтак жа, амаль усе мясцовыя службоўцы былі вылучна рускімі, а літвінам кіроўную пасаду атрымаць было немагчыма. Незадаволенасць гэтак жа была і ў сялян, якія «не жылі, а выжывалі». Я ўжо пісаў пра лапці заміж ботаў. Але галоўнае чаго хацелі сяляне- зямлі і адэкватных падаткаў. З-за расіі, насельніцтва былога ВКЛ не расло, і істотна саступала ўсім сваім суседзям. Інтэлігенцыя, вышэйшыя пласты жадалі жыць у сваёй нацыянальнай дзяржаве, і імкнуліся адрадзіць федэрацыю Польшчы і Літвы. Літвін, Клеафас Агінскі, прапаноўваў цару праект Уніі, дзе Літва і Расея стануць сябрамі і саюзнікамі, па прыкладзе Рэчы Паспалітай. Расія мела б вяршэнства, а Літва аўтаномію ў складзе Расіі. Маскалі адмовіліся ад саюза, і зрабілі нашы землі калоніяй. У гэты ж час унутры расійскай імперыі была краіна ўнутры краіны- Фінляндыя. Там быў свой урад, свае законы, сваё войска - усе ўмовы для жыцця, пра якія і прасіў Агінскі для Літвы. Але з фінамі маскалі вырашылі сябраваць (нават Польшча мела шырокую аўтаномію), а ў ліцвінах яны бачылі ворагаў, і агрэсіўна праводзілі русіфікацыю. Таму ў нашых продкаў не было іншага выбару- акрамя як ваяваць з маскалём. Наш край палаў паўстаннямі: 1795, 1812, 1830 і 1863 гады. Паўстанцкія атрады Літвы не маглі параўнацца па якасці ўзбраення і баявой падрыхтоўкі з маскалямі. Аднак, у паўстанцаў было дзве перавагі: веды роднай зямлі, і баявы дух. Для параўнання, дзекабрысты (адзіны раз, калі рускія выйшлі на барацьбу за свабоду): элітныя рускія палкі пратрымаліся ўсяго 1 дзень! А нашы неабучаныя паўстанцы пратрымаліся амаль 1,5 гады! З 22.01.1863 па 18.06.1864 год. І нават пасля падаўлення паўстання, у Літве каля 10 гадоў будзе ваенны рэжым, забароны на сходы і на свабоду перамяшчэння, і рэпрэсіі (напрыклад, дзяўчат, якія насілі чорнае, жалобнае адзенне). У 2016 годзе знайшлі магілу Кастуся Каліноўскага і іншых паўстанцаў. Целы герояў таемна закопвалі са звязанымі ззаду рукамі, пасыпалі вапнай, каб абцяжарыць іх апазнанне. Магілы зраўнялі з зямлёй - вось такая "высокамаральная, праваслаўная" расія. Рускія акупанты зрабілі ўсё, каб Літвы(Беларусі) не было. Але наш край жыве, і Літва(Беларусь) помніць! СЛАВА ГЕРОЯМ! ГЕРОІ НЕ ПАМІРАЮЦЬ!